راهکارهای اعاده حیثیت در محاکم کیفری | شرایط تحقق جرم افترا
غالب افراد زمانی که از سوی شخص یا اشخاصی مورد شکایت واقع می شوند، غیر از قصد دفاع از حقانیت، خواستار اعاده حیثیت از دست رفته خود در میان دیگران و تحکیم حقشان با محکومیت متقابل شاکی یا شاکیان می‌گردند. و یکی از سوالات همیشگی که این افراد از وکلای خود و یا سایر افراد مسلط به علم حقوق می پرسند اینست که چگونه می توانم اعاده حیثیت کنم؟ این موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می شود که شخص برای حضور در دادسرا و دادگاه وقت و هزینه زیادی را صرف کرده و چهره خود را با در مظان اتهام بودن نزد دیگران مخدوش می بیند.
اصولا در بسیاری از جوامع راهکارهای اعاده حیثیت بسیار متنوع است، از عذرخواهی رسمی و درج موضوع در مطبوعات گرفته تا اعلام عمومی موضوع شکایت ناروا و … لکن در نظام حقوقی ایران صریحا دو راه جهت اعاده حیثیت وجود دارد.
۱- راهکارهای کیفری اعاده حیثیت:
در این روش شخصی که علیه او عنوان مجرمانه ناروا نسبت داده شده است پس از اتمام رسیدگی قضایی و اثبات خلاف واقع بودن نسبت در دادگاه می تواند دعوای افترا طرح نماید. در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ قانونگذار جرم افترا را اینگونه تعریف نموده است: ((هر كس به وسيله اوراق چاپي يا خطي يا به وسيله درج در روزنامه و جرائد يا نطق در مجامع يا به هر وسیله دیگر به كسي امري را‌صريحاً نسبت دهد يا آنها را منتشر نمايد كه مطابق قانون آن امر جرم محسوب مي‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نمايد جز در مواردي كه‌موجب حد است به يك ماه تا يك سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق و يا يكي از آنها حسب مورد محكوم خواهد شد.
تبصره – در مواردي كه نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نمايد مرتكب به مجازات مذكور محكوم خواهد شد.))
بدیهی است در طرح دعوای افترا چون ارتکاب جرم بیشترین تاثیر را بروی شخص مورد خطاب می گذارد و جامعه از آن به معنای واقعی کلمه متضرر نمی شود، مجازات آن قابل گذشت از سوی شاکی است؛ ولی به هر طریق مجازات مقرر اهرمی است جهت جلوگیری از انتساب راحت افعال مجرمانه به افراد جامعه.
با مثالی موضوع بحث را ساده تر می نماییم. فرض کنید شخصی در نطقی در مکانی، یا گزارشی به مدیران بالادستی و یا در روزنامه و … به استناد شنیده های ناقصش، به همکارش عنوان اختلاس را نسبت می دهد. بدیهی است عنوان مذکور جرم تلقی و قابل تعقیب و مجازات می باشد. لکن این در حالتی است که علیه شخص مذکور هیچ طرح دعوایی صورت نگرفته و یا به فرض طرح دعوا و تعقیب از ارتکاب جرم موضوع بحث تبرئه گردیده است. در اینجا فرد متضرر از انتساب عنوان مجرمانه می تواند نزد محاکم کیفری طرح دعوای کیفری نماید تا از این طریق و با اثبات ناحق بودن گفته های همکارش ضمن مجازات مرتکب جرم افترا (مفتری) اذهان دیگران را نسبت به موضوع پاک نماید. بدیهی است اگر گفته های همکار مذکور حقیقتا موضویت داشته باشد و در دادگاه نیز از طریق رسیدگی و صدور حکم و قطعیت آن مجرمیت شخص (در اینجا اختلاس) احراز گردیده باشد، فرد موصوف صحبتی خلاف واقع نکرده است تا بتوان علیه او طرح دعوای افترا نمود.
۲- راهکارهای حقوقی اعاده حیثیت:
در ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی تاکید شده است: ((هركس بدون مجوز قانونی عمدا یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی یا به هر حق دیگر كه به موجب قانون برای افراد ایجاد گردیده، لطمه‌ای وارد نماید كه موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود است.))
چنانکه معلوم است ضرر معنوی در این ماده از قانون مسئولیت مدنی صراحتا قابل جبران اعلام شده است و این ماده می‌تواند مستندی برای دادگاه‌ها باشد تا با صدور رای به جبران خسارت معنوی وارد شده به شهروندان، از آنها در مقابل طرح شکایت‌های واهی و بدون پشتوانه و همچنین افترا حمایت شود. هر چند در رویه عملی احقاق حق از این طریق کمی دشوار است اما راه آن بسته نیست. باید توجه داشت در صورت تمسک به این روش جهت اعاده حیثیت حدود و صغور جبران خسارت را صرفا دادگاه تعیین می نماید و بسته به مورد امکان دارد از طریق جبران مالی یا راهکارهای دیگر غیر از مجازات کیفری دادگاه به خواسته خواهان ترتیب اثر دهد.
لازم به ذکر است روند اعاده حیثیت و طرح دعاوی مرتبط با آن دارای بار تکنیکی و حقوقی خاصی است که امکان دارد با شکایت نادرست منجر به مغلوبه شدن دعوا و یا اثرات عکس گردد و نیاز به طرح مشورت با اهل فن و وکلا می باشد.
نویسنده: محمد امین نجفی
