نفقه عبارتست از تامین هزینه زندگی زن که شامل خانه اثاثیه منزل غذا لباس دارو و درمان از زمان عقد دایم بر عهده زوج می باشد .
نفقه در قانون مدنی اینگونه تعریف شده است :
مطابق قانون مدنی ایران نفقه عبارتست از همه نیازهای متعارف ومتناسب با وضعیت از قبیل مسکن البسه اثاث منزل و هزینه های درمانی وبهداشتی .
چگونگی محاسبه میزان نفقه :
ضابطه موجود در تعیین میزان نفقه بر مبنای شئونات خانوادگی زن و عرف و عادت ساکنان هر منطقه ووضع مالی مرد می باشد و در صورت عدم توافق زوجین در میزان نفقه دادگاه به تعیین میزان آن اقدام می نماید .
شرایط پرداخت نفقه
به محض اینکه عقد ازدواج صورت گرفت و زوجین زندگی زناشوئی خود را آغاز کردند شوهر مکلف به پرداخت نفقه است البته زوج در صورتی مستحق نفقه است که از همسر خود تمکین نماید .
ماده ۱۱۰۸ – هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود .
ترک منزل از ناحیه زوجه و تعلیق نفقه
زوج وظیفه دارد که در حد توانش منزلی مستقل و متناسب با شئونات زوجه فراهم نماید .حال اگر این منزل از جنبه شئونات اجتماعی مطابق حال زن باشد ولی بسر بردن در آن منزل باعث شود که احتمال ضرر وزیان شرافتی یا بدنی ( آزار و اذیت ) زوجه برود ، خروچ او از منزل نشوز و عدم اطاعت محسوب نمی گردد و نفقه تا زمان برطرف شدن مشکل به وی تعلق خواهد گرفت .
ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی – زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شود .
ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی – اگر بودن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند مسکن علیحده تعیین کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود .
ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه
زنی که همسرش از پرداخت نفقه به وی خودداری می کند هم می تواند شکابت کیفری کند و هم می تواند دادخواست حقوقی ارائه نماید .
شکایت کیفری
زن در یک برگه عادی شکایت خود را نوشته و آن را به دادگاه ارائه می دهد در این صورت به شکایت وی خیلی سریع رسیدگی می شود ومرد ملزم و محکوم به پرداخت نفقه خواهد شد در این صورت اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند به زندان اعزام می گردد البته لازم به ذکر است که نفقه مربوط به زمان حال از طریق کیفری قابل مطالبه و نفقه مربوط به گذشته با ارائه دادخواست حقوقی قابل پرداخت است .
ماده ۶۴۲ – هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه ویکروز تا پنج ماه حبس محکومی نماید .
جرم مستمر
نفقه از جمله جرائم مستمر به شمار میرود یعنی از آنگونه جرائمی است که در صورت عدم پرداخت به دفعات قابل شکایت کیفری می باشد مثلا اگر نفقه مرداد ماه پس از شکایت کیفری از شوهر اخذ گردید ولی اواز پرداخت نفقه ماه بعد خودداری نمود زن می تواند مجددا شکایت ترک انفاق نماید به همین لحاظ بزه ترک انفاق جرم مستمر محسوب می گردد و با گذشت شاکی پرونده بسته می شود .
دادخواست حقوقی مطالبه نفقه
چنانچه زنی بخواهد نفقه ایام گذشته خود را طلب کند فقط با ارائه دادخواست حقوقی می تواند آن را دریافت نماید .
نحوه ارائه دادخواست حقوقی
زوجه پس از خرید دو نسخه دادخواست می بایست خواسته خود را در آنها قید کند و چون دعوای نفقه مالی است به میزان مبلغ مورد مطالبه تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقدیم نماید وی میتواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را نیز مطالبه نماید . در صورت عدم توانایی مرد به پرداخت نفقه ویا اینکه به هیچ طریق نتوان مرد را مجبور به پرداخت نفقه نمود و یا مالی هم از او بدست نیاید که از آن محل نفقه زن پرداخت گردد زن می تواند دادخواست طلاق تنظیم نماید .
نحوه محاسبه میزان تمبر :
اگر مثلا میزان نفقه مورد مطالبه ۱۰۰ هزار تومان باشد هزینه تمبر آن ۱۵۰۰ تومان می باشد یعنی ۵/۱ درصد از کل مبلغ نفقه .
عجز از پرداخت هزینه تمبر :
اگر زنی نمی تواند هزینه تمبر را بپردازد می تواند ضمن دادخواست مطالبه نفقه دادخواست اعسار را ارائه دهد و شهود خود را معرفی نماید که در صورت اثبات از پرداخت هزینه دادرسی معاف می گردد .
نفقه در مدت عقد و قبل از ازدواج :
در مدت فاصل میان عقد و انجام ازدواج نفقه ای به زن تعلق نمی گیرد مگر اینکه زن جهت شروع به زندگی اعلام آمادگی کرده باشد ولی مرد از بردن همسرش خودداری نماید که در این صورت زن مستحق دریافت نفقه می باشد . در این صورت زوجه باید بتواند ادعای خود را ثابت نماید یعنی یا باید به نزدیکترین مجتمع قضایی محل سکونت خود مراجعه سه برگ اظهار نامه دریافت و آمادگی خود را اعلام نماید یا اینکه چند نفر را به شهادت بگیرد و استشهادیه ای تنظیم نماید .
نفقه زوجه در زمانی که وی تمکین را منوط به پرداخت مهریه نموده است :
به زنی که بعد از عقد شروع به زندگی زناشوئی و رفتن به خانه شوهر را منوط به پرداخت مهریه نماید نفقه تعلق می گیرد ومرد مکلف است نفقه وی را بپردازد .
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی – زن میتواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط به اینکه مهر اوحال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود .
نحوه پرداخت نفقه پس از طلاق :
در طلاق رجعی در زمان عده ( سه ماه و ده روز پس از ثبت طلاق ) مرد باید به همسرش نفقه بپردازد و اگر طلاق به لحاظ عدم تمکین و اطاعت زوجه صادر شده باشد نفقه ای به وی تعلق نمی گیرد . در طلاق بائن و در فسخ نکاح نیز نفقه ای به زن پرداخت نمی شود .
ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی – نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در اینصورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت .
نفقه در عده وفات
بموجب اصلاحی سال ۱۳۸۱ قانون مدنی – در عده وفات نفقه زن در صورت مطالبه از اموال کسانیکه پرداخت نفقه به عهده آنهاست تامین می گردد .
نفقه زوجه در صورت صغیر بودن زوج :
با توجه به اینکه طفل صغیر تحت ولایت پدر و پدر بزرگ پدری خود می باشد پرداخت نفقه به عهده پدر است .در صورت فوت پدر یا حجر او ولایتش ساقط می شود وبه عهده پدر بزرگ پدری خواهد بود . اگر صغیر ولی خاص نداشته باشد برای وی نصب قیم می شود ونفقه زوجه وی را ولی خاص و در صورت نبودن او قیمی که دادگاه تعیین می کند نفقه با پرداخت خواهد کرد .
نفقه زوجه در صورت مجنون بودن زوج :
این مورد نیز همان شرایط مورد قبلی را دارد یعنی در صورت نبودن ولی خاص برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان صغر آنها بوده و ولی خاص نداشته باشند دادگاه نصب قیم می نماید تا اداره اموال او را بر عهده بگیرند .
نفقه زوجه در صورت غایب مفقود الاثر بودن زوج :
در این خصوص زوجه به دادگاه مراجعه کرده و حاکم شرع نیز از اموال غایب به قدر نفقه در اختیار زوجه قرار خواهد داد .
نفقه در عقد موقت ( صیغه )
در صورتیکه زن به عقد موقت مردی در آید و به زبان عامیانه صیغه وی گردد نفقه به وی تعلق نمی گیرد مگر اینکه آنان توافق به پرداخت نفقه کرده باشند .
ماده ۱۱۱۳– در عقد انقطاع زن حق نفقه ندارد مگر اینکه شرط شده باشد یا آن که عقد بر آن جاری شده باشد .
برگ دادخواست به دادگاه عمومی در قسمت فرمهای مورد نیاز قرار دارد.
نویسنده : حمیدرضا کاکاوند
