خیانت در امانت | بررسی جرم خیانت در امانت | شرایط اعمال مجازات جرم خیانت در امانت
خیانت در امانت | بررسی جرم خیانت در امانت | شرایط اعمال مجازات جرم خیانت در امانت، امانتداری یکی از صفاتی است که چه در عرف اجتماع و چه در توصیه های مختلف اخلاقی و دینی مورد تاکید قرار گرفته است، و اهمیت این موضوع تا به این حد است که قانونگذار علاوه بر الزام شخص خائن در امانت به جبران خسارت، این عمل را به واسطه ضرری که به صاحب مال وارد می سازد مستحق مجازات دانسته به گونه ای که ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی به شرح ذیل مجازات این جرم را حبس از شش ماه تا سه سال لحاظ نموده است.
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی خیانت در امانت را اینگونه جرم انگاری نموده است: “هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل‌سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هرکار با اجرت یابی‌اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی‌برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس‌از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.”
با این وجود باید توجه داشت که تحقق این جرم دارای شرایطی است که به صورت ساده و مفید در ادامه به آنها اشاره می گردد.
خیانت به معنای پیمان شکنی و نقض عهد است. بنابراین خیانت در امانت یعنی شخصی که مال یا هر چیز ارزشمند که نزد او به امانت گذاشته شده در نگهداری آن کوتاهی کرده، یا بدون اجازه صاحب مال از آن استفاده کند، یا آن را معیوب کرده و یا کلا از بین ببرد.
در قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت از جمله جرایم مالی و جرایم علیه اموال و مالکیت است.
بهتر است بدانید: معمولا امانت با عقد عاریه که قراردادی است که به موجب آن، یکی از طرفین عقد به طرف دیگر عقد اجازه می دهد که از عین مال او به طور مجانی محافظت کرده و از آن منفعت ببرد به عامل امانت داده می شود. عاریه دهنده را معیر و عاریه گیرنده را مستعیر گویند.
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی راجع به خیانت در امانت
هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار دیگری با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
عوامل جرم خیانت در امانت
- استعمال: مال امانی را برای خود استفاده کند.
- تصاحب: مال امانی را تصاحب کند.
- اتلاف: مال امانی را به هر طریقی از بین ببرد.
- مفقود کردن: مال امانی را مخفی کند و مالک نتواند به آن دستیابی داشته باشد.
ارکان خیانت در امانت
هر عملی باید سه رکن اصلی داشته باشد تا از نظر قانون، جرم شناخته شود.
رکن مادی
اعمال تصاحب، اتلاف، استعمال یا مفقود کردن مال امانی که در نتیجه انجام عمل یا انجام ندادن عملی صورت گیرد. به عبارتی، باید بین عملی که امین انجام داده و ضرری که به مالک وارد شده، باید رابطه علیّت وجود داشته باشد؛ بدین معنا که انجام فعل یا ترک فعل از سوی امین، موجب شده باشد که به مالک خسارت وارد شود.
رکن معنوی
وجود سوء نیت به صورت عام یا خاص؛ یعنی:
سوء نیت عام: تصاحب، استعمال، اتلاف و مفقود کردن مال امانی باید به صورت عمدی و آگاهانه اتفاق بیفتد.
سوء نیت خاص: یعنی انجام این اعمال با اراده و قصد زیان رساندن به دیگران باشد.
رکن قانونی
عمل انجام شده باید مصداق موارد بیان شده در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی باشد تا شرایط جرم تلقی شدن خیانت در امانت تحقق یابد.
از جمله آن مصادیق داریم:
- مال امانی باید حتما ارزش مالی داشته باشد و یا ابزار کسب مال باشد، بنابراین اگر مال امانی، قابلیت خرید و فروش و ارزش مالی نداشته باشد، جرم محقق نمی‌شود.
- مال امانی باید حتما توسط مالک آن یا نماینده قانونی او به امین سپرده شده باشد.
- مال امانی باید از روش‌های قانونی و با شرط بازگرداندن به صاحب آن یا با شرط مصرف کردن در راهی مشخص، به فرد امین سپرده شده باشد.
مقالات پیشنهادی :
بهترین ویژگی‌های وکیل بانکی
بهترین وکیل دعاوی بانکی در تهران
وکیل دعاوی بانکی |عدالت نو
وکیل بانک
قرارداد بانکی
الف) چیزی که به امانت گذاشته می شود مال باشد.:
منظور از مال، دارا بودن جنبه ارزش مادی و نقد و تقویم شدن چیزی که به امانت گذاشته می شود به پول می باشد. و الزاما منظور قانونگذار وجه نقد نیست، سند خانه، اسناد تجاری مانند سفته و چک و … نیز می توانند موضوع جرم خیانت در امانت باشند.
ب) مال باید تحت عناوینی خاص نزد شخص گذاشته شود و قرار بر استرداد یا استفاده خاصی از آن مال باشد:
به عنوان مثال وقتی کسی مالی را به صاحبش می دهد، یا پولی را بابت یک معامله به فروشنده می دهد تا مالک آن شود و همچنین در حالتی که مالی را شخصی به دیگری می بخشد خیانت در امانت محقق نشده است. بلکه صاحب مال باید اموال مذکور را به عنوان اجاره، امانت، رهن یا وکالت به کسی بدهد. جهت روشن شدن بیشتر موضوع به نمونه های زیر توجه نمایید:
– مغازه ای ظروفی را جهت مجلس عروسی به شخصی اجاره دهد و مستاجرِ ظروف، با سونیت آنها را تصاحب می نماید یا می فروشد.
– خانمی که قصد سفر به خارج از کشور برای مدت محدودی دارد، طلاهای خود را به همسایه یا دوستش می سپارد و آن همسایه یا دوست طلاها را با طلاهای بدلی عوض نماید و آنها را به دلیل دشمنی قبلی با آن خانم مفقود نماید.
-و یا اینکه شخصی سندی را نزد دیگری بابت طلبش به رهن بگذارد و با وجود پرداخت به موقع طلب مال موضوع رهن را امانت گیرنده بفروشد یا در رهن دیگری جهت اخذ وام بگذارد.
در تمام موارد زیر قرار بر رد مال پس از مدتی معین یا پس از انجام عملی خاص بوده (با شرط نگهداری و یا استفاده ای به خصوص) که محقق نشده.
نکته مهم: باید توجه داشت الزاما بحث خیانت در امانت جایی نیست که مال را امانت گیرنده تصاحب می کند یا منتقل می سازد و …. بلکه در صورتیکه امانت گذار استفاده خاصی از مال را شرط کرده باشد و استفاده ای خلاف آن صورت گیرد نیز خیانت در امانت محقق شده است.
مقالات پیشنهادی :
۱۱ نکته طلایی حقوقی قراردادهای بانکی(قسمت ۲)
ج) وجود سو نیت:
خیانت در امانت از جمله جرایمی است که نیاز به سوء نیت عام و خاص دارد. وجود عمد در انجام اعمالی چون اتلاف یا مفقود کردن از سوی امین برای تحقق جرم لازم است. این سوء نیت در برخی اعمال از جمله انتقال مال امانی یا تصاحب آن تا حدود زیادی مفروض است ولی در سایر موارد باید اثبات گردد و در صورت عدم اثبات صرفا مسئولیت جبران خسارت بر عهده امینی است که مرتکب تقصیر و غفلت در نگهداری مال شده است.
نکته بسیار مهم:
با توجه به احکام مندرج در قانون مجازات اسلامی و همچنین طبق رأي وحدت رويه شماره ۵۹۱ – ۱۳۷۳,۱,۱۶ ديوان عالي كشور خيانت در امانت از جرائم مضر به حقوق خصوصي و مصالح عمومي است. و قابل گذشت نمی باشد بلکه گذشت شاکی اسباب تخفیف در مجازات است. و بسته به مورد در حبس مجرم تخفیف داده خواهد شد و یا تدابیری دیگر برای مجازات متهم از سوی دادگاه لحاظ می گردد.
بدیهی است پی بردن به تحقق جرم خیانت در امانت و اثبات آن دارای پیچیدگیهای بسیاریست، و نیازمند پیگیری مختص به خود و چیدمان اسناد و مدارک کافی و مستحکم می باشد. لذا می بایست جهت طرح این دعوا یا دفاع در برابر اتهام ارتکاب خیانت در امانت از وکلای خبره و مطلع بهره جست.
حالت های مختلف جرم خیانت در امانت
- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
- سوء استفاده از مهر و امضا
- خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی
- خیانت در امانت در قانون تجارت
- خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت
- خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص
هرگاه شخصی به ضرر شخص دیگری که دچار ضعف نفس یا هوی و هوس است، نوشته یا سندی، اعم از تجاری یا غیر تجاری، از قبیل؛ سفته، چک یا هرگونه نوشته ای که موجب التزام وی شود، تنظیم نماید؛ مرتکب جرم خیانت در امانت شده و علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون ریال تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.
نکته: اگر فردی که مرتکب چنین جرمی شده، نسبت به شخصی که ضرر دیده، حق ولی بودن، وصی یا قیم بودن، داشته باشد، مجازات وی علاوه بر جبران خسارت مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.
سوء استفاده از مهر و امضاء
اگر فردی مهر و برگه چک یا هر برگه سفید امضاء خود را به دست شخصی بسپارد و آن شخص از آنها سوء استفاده کند، شخص سوء استفاده کننده، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است. حتی اگر این فرد اسناد را خودش و بدون اطلاع مالک اسناد، به هر طریقی به دست بیاورد و از آن سوء استفاده کند، باز هم مجرم شناخته می شود و مطابق با قانون مجازات می شود و برای وی یک تا سه سال حبس در نظر گرفته می شود.
خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی
هرگاه وجوه نقدی، اسناد و اوراق بهادار، سهام یا سایر اموال متعلق به هر یک از سازمانها و موسسات فوق الذکر، توسط هرکدام از مستخدمین آن، مورد استفاد غیر مجاز قرار گیرد، تصرف غیرقانونی محسوب می شود. متصرف، علاوه بر پرداخت اجرت المثل، به شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می شود. هم چنین چنانچه شخص مجرم، طی ارتکاب جرم، منفعت کسب کرده باشد، به پرداخت جزای نقدی معادل قیمت انتفاعی نیز محکوم می شود. کارمندان و کارکنان ادارات و سازمان ها، شوراها، شهرداری ها، موسسات و شرکتهای دولتی یا وابسته به دولت، نهادهای انقلابی و بنیادها، دیوان محاسبات، مقامات قضایی، اعضا و کارکنان قوای سه گانه، نیروهای مسلح، مامورین خدمات عمومی اعم از رسمی و غیر رسمی و … جزو موارد ذکر شده هستند. لازم به ذکر است حتی در صورتی که فردی به علت بی احتیاطی یا کم کاری، موجب تضییع اموال و وجوه دولتی گردد و یا آن را به مصارفی برساند که در قانون برای آن اعتباری منظور نشده، باز هم مجرم شناخته می شود.
خیانت در امانت در قانون تجارت
در قانون تجارت هرگاه که شخصی، سند تجاری مانند: چک، سفته و … را به شخصی امانت بدهد، اما امین به وسیله این اسناد خیانت کند، خیانت در امانت محسوب می شود. برای مثال فرض کنید شخصی خانه ای را اجاره کند و چکی را به عنوان ضمانت اجاره، نزد موجر گذاشته باشد، بعد از تخلیه منزل، موجر باید چک را به صاحبش بازگرداند، در غیر اینصورت و استفاده دیگر از چک، خیانت در امانت محسوب می شود. یا در مواردی که دلال بر خلاف وظیفه خود نسبت به کسی که با او طرف حساب است، عمل نماید و با دریافت وجه از طرف دیگر معامله، به نفع وی اقدام کند، خیانت در امانت محسوب می شود. هم چنین در قانون تجارت یکی از شرایطی که برای مدیران در نظر گرفته شده این است که اگر کسی مرتکب خیانت در امانت شود، در دوره محرومیت نمی تواند به عنوان مدیر شرکت (سهامی) انتخاب شود. پس مدیر، امین شرکت و امانت، شرط مدیریت است.
خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت
هرگاه شخصی، دارایی متعلق به اشخاص مجهول الوارث را تصرف نماید و بعد از اتمام مدتی که به موجب ماده ۶ مقرر است، (نسبت به اموال منقول و وجه نقد، ظرف ۱۰ سال از تاریخ فوت مالک و نسبت به اموال غیرمنقول ظرف ۲۰ سال از تاریخ فوت مالک)، مال مزبور و یا دین و یا منافع حاصله از آن را به دولت تسلیم یا تادیه ننماید، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک
در ارتباط با موضوعاتی مانند وقف، هرگاه شخصی که متولی یا نماینده پیگیری این امر باشد، اما در انجام تکلیف خود کوتاهی کرده و به عبارتی تبانی کند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
نکات مهم که می بایست مدنظر داشت:
- در قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت دارای دو جنبه جرم می باشد و حتی اگر شاکی پرونده، رضایت دهد، مجرم باید مجازات جنبه عمومی جرم را طی کند.
- ارتکاب جرم خیانت در امانت می تواند به وسیله شخص حقیقی و یا حقوقی انجام شود، اگر مجرم شخص حقیقی باشد، در صورت اثبات جرم، مجازات می شود. اما اگر این جرم به وسیله شخص حقوقی انجام شود، بعد از اثبات، مدیر موسسه و یا شخص حقوقی مربوط به این پرونده مجازات می شود.
- جرم خیانت در امانت هم مانند سایر جرایم با ادله ی معمول مثل : شهادت، اقرار، سند و علم قاضی به اثبات می رسد.
- مطابق ماده ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم خیانت در امانت عبارت است از شش ماه تا سه سال حبس.
- مرجع زیرصلاح برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت مانند سایر جرایم عمومی در مرحله تحقیق و تعقیب دادسرای عمومی و در مرحله رسیدگی و صدور حکم، دادگاه کیفری است.
- اگر شخصی مالی را که به امانت به او سپرده شده است را سهوا تلف نماید، این عمل جرم نیست ولی مسئول جبران خسارت وارده در صورت تقصیر می باشد.
- اگر کارمند دولت صرفا از اموال دولتی استفاده غیر قانونی و یا شخصی نماید، جرم است و به نوعی در اموال سپرده شده به وی خیانت در امانت کرده است.
- اختلاس همان خیانت در امانت است اما فقط مختص کارکنان دولت است و خیانت غیر کارمند اختلاس محسوب نمی شود.
مراحل شکایت خیانت در امانت - در ابتدا شاکی باید در دفاتر خدمات قضایی یا دادسرا، شکوائیه تنظیم نماید.(برای این کار هزینه ثابتی در نظر گرفته شده که باید به مرجع قضایی پرداخت شود و مقدار این هزینه ربطی به ارزش مال امانی ندارد.)
- در برگه شکواییه باید ابتدا مشخصات کامل شاکی مانند: نام و نام خانوادگی، محل اقامت، شماره ملی و… ثبت شود؛ سپس موضوع شکایت و محل و تاریخ انجام جرم قید شود و در قسمت بعد میزان خسارت وارد شده به شاکی و مورد مطالبه درج می‌شود؛ پس از آن دلایل وقوع جرم و مشخصات مطلعان و شاهدان نوشته خواهد شد و در پایان مشخصات کامل متهم یا مظنون قید می‌شود.
- دادسرا معمولا پرونده را بررسی خواهد کرد و اگر نیاز به تحقیقات و مراحل تکمیل پرونده باشد، آن را به کلانتری ارجاع می‌دهد و پس از انجام تحقیقات دوباره، پرونده به دادسرا فرستاده شده و در صورتی که جرم اثبات شود دادسرا کیفرخواست تنظیم می‌کند و آن را همراه با مدارک و شواهد برای بررسی نهایی به دادگاه می‌فرستد.
- در صورتی که جرم در دادگاه ثابت شود، حکم مجازات بر اساس آنچه قانون تعیین کرده است برای مجرم یا مجرمین صادر خواهد شد.
نویسنده : محمد امین نجفی
